Durante máis de sete décadas, o comercio internacional apoiouse nun conxunto de regras compartidas, institucións arbitrais e a idea fundamental de que todos os países perseguían os mesmos obxectivos e xogaban co mesmo taboleiro. O multilateralismo, imperfecto pero útil, ofrecía estabilidade, previsibilidade e unha arquitectura xurídica para resolver disputas. Ese mundo deixou de existir.
A globalización que coñecemos desde os anos 90, por outra parte, entrou nunha fase de transformación radical. Non se derrubou, pero xa non se rexe por principios universais, senón por relacións asimétricas, presións bilaterais e ameazas implícitas. Está a reorganizarse arredor do poder, non do consenso.
Os Estados Unidos, durante décadas artífices e principais beneficiarios da orde multilateral, decidiron reconfigurar as regras. Non por capricho, senón por necesidade estratéxica. A súa hexemonía, aínda intacta por agora nos ámbitos financeiro e militar, enfróntase a un desafío sistémico: o ascenso da China.
Pequín deixou de ser o "taller do mundo" para se converter nun actor hexemónico en puntos clave da cadea de subministración global. Controla sectores críticos como as telecomunicacións, os produtos químicos intermedios, a electrónica de consumo, a robótica e a minería estratéxica. Domina o tráfico marítimo mundial e o control de portos. Pretende converterse nunha potencia hexemónica no adestramento de modelos de intelixencia artificial. Ademais, amplía a súa influencia política e económica en Asia, África e América Latina cunha lóxica de investimento directo, sen condicionalidade política.
Fronte a este ascenso, os Estados Unidos xa non buscan eficiencia, senón resiliencia. O brutal exemplo de Alemaña, que viu como a súa economía colapsaba cando Rusia decidiu cortar o fluxo de gas natural, non pasou desapercibido para os líderes norteamericanos. O país pasou do "just in time" ao "just in case". O que está en xogo non é só o crecemento, senón a seguridade económica. Washington quere asegurar o acceso a tecnoloxías críticas, recuperar capacidade industrial e non depender dun rival estratéxico para as súas subministracións vitais. Nese contexto, o multilateralismo deixa de ser útil. As normas compartidas convértense en freo. As institucións arbitrais son percibidas como inoperantes. E a política comercial pasa a formar parte da política de defensa.
O que está emerxendo non é un novo consenso, senón unha forma de vasalaxe económica. Para lograr seguridade nas subministracións debe priorizarse o "reshoring" ou, na súa falta, o "friendshoring". As institucións multilaterais desempeñarán un papel cada vez máis anecdótico. Están aparecendo dous grandes señores feudais: Estados Unidos e China. O señor feudal esixe lealdade absoluta aos seus vasalos, tributos periódicos e dispoñibilidade permanente. A cambio, ofrece protección, acceso aos recursos do señor e autonomía política interna.
Como en "Game of Thrones", as nacións deben elixir a que señor serviren. Non facelo tamén é unha elección, pero con consecuencias. A Unión Europea aspira a actuar como unha potencia intermedia, como unha bisagra entre bloques. Pero a súa dependencia enerxética, dixital e militar reduce a súa autonomía real. A India quere manter a súa equidistancia, pero tamén será forzada a aliñarse en cuestións críticas. América Latina, África e o Sueste Asiático serán territorios en disputa, non árbitros do sistema.
A consecuencia máis probable é a fragmentación estrutural do comercio global. Aparecerán dous bloques tecnolóxicos, dous sistemas de pagamentos, dúas reservas de valor e dúas arquitecturas reguladoras paralelas. Cada unha priorizará principios diferentes: una, as liberdades individuais; a outra, a estabilidade e o control social. Ambas terán vantaxes. Ningunha será perfecta.
Esta nova orde non está sendo anunciada. Estase impondo. As decisións xa non se toman en Xenebra, Bruxelas ou Nova York. Tómanse en chamadas bilaterais, cartas de advertencia, listas negras e acordos condicionais. Os vellos tratados están a ser substituídos por pactos temporais, dependentes da vontade do señor.
O multilateralismo non morreu oficialmente. Pero foi baleirado desde dentro. No seu lugar, emerxe unha arquitectura de lealdades forzadas, privilexios selectivos e dependencia estratéxica. O poder xa non se comparte. Exércese.
O inverno xa chegou. Pero esta vez non se combate con espadas, senón con aranceis, chips e contratos de subministración. Ademais, esta lóxica xeoestratéxica estenderase máis alá do mandato de Trump, porque os Estados Unidos realmente non teñen máis opcións viables para frear o ascenso da China. E o resto do mundo terá que aprender a vivir baixo esa tensión estrutural.
