Nazioarteko merkataritzak arau partekatuen, arbitraje-erakundeen eta herrialde guztiek helburu berak eta taula berarekin jokatzen zutela zioen sorrera-ideiaren multzoa izan du oinarri zazpi hamarkada baino gehiagoan. Multilateralismoak, inperfektua baina baliagarria izaki, egonkortasuna, aurresangarritasuna eta eztabaidak ebazteko arkitektura juridikoa eskaintzen zituen. Mundu hori jada ez da existitzen.
90eko hamarkadatik ezagutu genuen globalizazioa, bestalde, erabateko eraldaketa fase batean sartu da. Ez da erori, baina jada ez da printzipio unibertsalen bidez arautzen, erlazio asimetrikoek, aldebiko presioek eta mehatxu inplizituek arautzen dute orain. Boterearen inguruan berrantolatzen ari dira, ez adostasunaren inguruan.
Estatu Batuek, hainbat hamarkadatan zehar ordena multilateralaren arkitekto eta onuradun nagusi izan direnak, arauak birkonfiguratzea erabaki dute. Ez kapritxoz, behar estrategikoz baizik. Bere nagusitasunak, finantzetan eta arlo militarrean oraindik ukitu gabe dena, erronka sistemiko bati aurre egin behar dio: Txinaren gorakadari.
Pekinek “munduko lantegia” izateari utzi dio, eta eragile hegemoniko bihurtu da hornidura kate globalaren funtsezko puntuetan. Sektore kritikoak kontrolatzen ditu, hala nola telekomunikazioak, bitarteko produktu kimikoak, kontsumoko elektronika, robotika eta meatzaritza estrategikoa. Munduko itsas trafikoa eta portuen kontrola menperatzen ditu. Adimen artifizialeko ereduen entrenamenduan potentzia hegemoniko bihurtzeko asmoa du. Gainera, Asian, Afrikan eta Latinoamerikan duen eragin politiko eta ekonomikoa zabaltzen doa, zuzeneko inbertsioaren logikarekin, baldintza politikorik gabe.
Igoera horren aurrean, Estatu Batuek ez dute jada eraginkortasuna bilatzen, erresilientzia baizik. Alemaniaren adibide basatia, Errusiak gas naturalaren fluxua errotik moztea erabaki zuenean haren ekonomia kolapsatu zuenekoa, ez da oharkabean pasatu buruzagi iparramerikarrentzat. Herrialdea "just in time"-tik "just in case"-ra igaro da. Jokoan dagoena ez da hazkundea bakarrik, baita segurtasun ekonomikoa ere. Washingtonek teknologia kritikoetarako sarbidea ziurtatu nahi du, gaitasun industriala berreskuratu eta bere funtsezko horniduretarako aurkari estrategiko baten mende ez egotea. Esparru horretan, multilateralismoak erabilgarri izateari uzten dio. Arau partekatuak balazta bihurtzen dira. Arbitraje-erakundeak ez-eraginkortzat jotzen dira. Eta merkataritza-politika defentsa-politikaren parte bilakatzen da.
Sortzen ari dena ez da adostasun berri bat, basailutza ekonomiko era bat baizik. Horniduretan segurtasuna lortzeko, “reshoring-a” lehenetsi behar da, edo, bestela, “friendshoring-a”. Erakunde aldeaniztunek gero eta zeregin anekdotikoagoa izango dute. Bi jaun feudal handi ari dira agertzen: Estatu Batuak eta Txina. Jaun feudalak erabateko leialtasuna, aldizkako zergak eta eskuragarritasun iraunkorra eskatzen die bere basailuei. Trukean, babesa, jaunaren baliabideetarako sarbidea eta barne autonomia politikoa eskaintzen ditu.
Tronuen Deman nola, nazioak zein jaun zerbitzatu aukeratu beharrean dira. Ez aukeratzea ere aukera bat da, baina ondorioak ditu. Europar Batasunak bitarteko potentzia gisa jardun nahi du, blokeen arteko giltzarri modura. Baina haren menpekotasun energetiko, digital eta militarrak murriztu egiten du haren benetako beregaintasuna. Indiak bere distantziakidetasuna mantendu nahi du, baina hura ere gai kritikoetan lerrokatzera behartuko dute. Latinoamerika, Afrika eta Asiako hego-ekialdea lehian dauden lurraldeak izango dira, ez sistemaren arbitroak.
Ondoriorik probableena merkataritza globalaren egiturazko zatiketa da. Bi bloke teknologiko, bi ordainketa-sistema, bi balio-erreserba eta bi arkitektura erregulatzaile paralelo agertuko dira. Bakoitzak printzipio ezberdinak lehenetsiko ditu: batak, norbanakoaren askatasunak; besteak, aldiz, egonkortasuna eta kontrol soziala. Biek ala biek abantailak izango dituzte. Inor ez da izango perfektua.
Ordena berri hau ez da iragartzen ari. Inposatzen ari da. Erabakiak dagoeneko ez dira hartzen Genevan, Bruselan edo New Yorken. Bi aldeko deien, ohartarazpen-gutunen, zerrenda beltzen eta baldintzapeko akordioen bidez hartzen dira. Itun zaharren ordez, aldi baterako itunak daude, jaunaren borondatearen araberakoak.
Multilateralismoa ez da ofizialki hil. Baina barrenhustu dute. Horren ordez, behartutako leialtasunen, pribilegio selektiboen eta mendekotasun estrategikoaren arkitektura sortzen doa. Boterea jada ez da partekatzen. Gauzatu egiten da.
Negua heldu da. Baina oraingoan ez da ezpatekin borrokatzen; muga-zerga, txip eta hornidura-kontratuekin borrokatzen da oraingoan. Logika geoestrategiko hori, gainera, Trumpen agintalditik harago ere zabalduko da, Estatu Batuek ez dutelako Txinaren gorakada geldiarazteko aukera bideragarri gehiagorik. Eta munduko gainerakoek egiturazko tentsio horren pean bizitzen ikasi beharko dute.
