11/08/2025

Vivimos un momento de transición histórica na orde económica global. O sistema que durante décadas garantiu unha certa previsibilidade nas relacións comerciais, baseado en regras multilaterais, institucións autónomas e acordos diplomáticos, está a ser desprazado por unha lóxica máis fragmentaria, transaccional e volátil. Os piares que outrora sustentaban o consenso internacional (a liberalización comercial, a independencia dos bancos centrais e a fiabilidade dos datos estatísticos) semellan agora máis fráxiles ca nunca.

A política arancelaria, que antes respondía a criterios técnicos ou estratéxicos, converteuse nun instrumento explícito de presión xeopolítica. Xa non se trata de protexer industrias locais ou equilibrar balanzas comerciais, senón de castigar condutas, disciplinar rivais ou premiar aliados circunstanciais. Isto non só esvaeceu a fronteira entre diplomacia e coerción, senón que tamén xerou un contexto profundamente incerto para empresas, investidores e gobernos.

Algúns exemplos son paradigmáticos. O caso de Suíza é particularmente ilustrativo: un país que historicamente foi símbolo de estabilidade, neutralidade e apertura económica viuse penalizado de súpeto con aranceis de case o 40%, sen xustificación técnica aparente e sen que mediaran mecanismos formais de apelación ou revisión. A reacción diplomática ignorouse e as consecuencias económicas foron inmediatas. Resulta inquietante comprobar como a lóxica de castigo unilateral pode imporse mesmo sobre aliados tradicionais.

Algo semellante sucede coa India, que pasou en cuestión de semanas de estar a piques de pechar un acordo comercial cos Estados Unidos a converterse en obxectivo de novas sancións. O detonante: as súas importacións de petróleo ruso. Non importa que existiran negociacións abertas nin que se xerara boa vontade. O uso dos aranceis como forma de presión reflicte un cambio na forma de concibir o comercio internacional: xa non como unha rede de compromisos recíprocos, senón como un taboleiro de forza onde quen ten máis poder impón a súa vontade.

E o que está por vir non é menor. Sectores estratéxicos como os semicondutores ou os produtos farmacéuticos, ata o de agora exentos, poderían ser obxecto de novos gravames. Fálase incluso de aranceis do 100% sobre os chips, agás para as empresas que acepten relocalizar a produción en territorio estadounidense. Esta condicionalidade selectiva, disfrazada de incentivo industrial, introduce distorsións profundas e premia o oportunismo sobre a eficiencia. Ao mesmo tempo, establece un precedente moi perigoso: a lealdade xeoestratéxica como criterio para definir o acceso aos mercados.

Pero o máis preocupante non é só o que, senón o como. A maioría destes aranceis impuxéronse apelando a poderes de emerxencia e foron obxecto de disputas xudiciais que aínda non se resolveron. Neste sentido, se as cortes federais invalidan o uso destas ferramentas, o Executivo deberá encontrar outras vías legais para soster a súa axenda e mesmo podería verse obrigado a devolver os ingresos recadados baixo normativas agora cuestionadas.

Máis alá da fronte comercial, hai un fenómeno aínda máis grave en marcha: a erosión deliberada da independencia institucional. A destitución da directora de Estatísticas Laborais baixo acusacións infundadas de manipulación política, ou o nomeamento de aliados presidenciais para cargos clave na Reserva Federal, revelan un patrón claro. O que está en xogo xa non é unha diferenza de enfoque técnico, senón un intento sistemático de colonizar os órganos que producen e xestionan información crítica para a economía.

Isto ten implicacións graves. A credibilidade dos datos (sobre inflación, emprego e salarios) é esencial para que os mercados funcionen, para que as decisións de política monetaria teñan lexitimidade e para que a sociedade poida avaliar o rumbo económico do país. Se esa confianza quebra, se os números comezan a percibirse como ferramentas políticas e non como diagnósticos imparciais, a deterioración será profunda e persistente.

Neste contexto, resulta difícil falar de "mercados libres" ou de "institucións independentes" sen caer na melancolía. A combinación de proteccionismo agresivo, intervencionismo estratéxico e colonización institucional redefine as regras do xogo. Xa non se trata só de comprender as dinámicas económicas, senón tamén de anticipar e interpretar as decisións políticas, ao tempo que tentamos adaptarnos a un contexto onde a certeza xurídica e normativa é cada vez máis escasa.

Non estamos ante unha oscilación conxuntural, senón ante un cambio estrutural. A orde que coñeciamos rompeu e a nova aínda non ten forma definida. Neste limbo, o único claro é que a lóxica da excepcionalidade, a imposición e a fidelidade política substituíu a lóxica da norma, o multilateralismo e a institucionalidade. E iso require un novo tipo de lectura, de estratexia e, sobre todo, de lucidez.